Invoering boekdrukkunst in Indonesië zorgde voor verzet

 

De tentoonstelling ‘Gordel van papier’ in Huis van het Boek vertelt over de opkomst van het gedrukte boek in Indonesië en de gevolgen daarvan.

Door Margreet Hofland voor Den Haag Centraal

Huis van het Boek heeft op dit moment een tentoonstelling voor echte fijnproevers met interesse voor de geschiedenis van Indonesië en de rol van boeken daarin. ‘Gordel van papier’ verwijst natuurlijk naar ‘Gordel van smaragd’, de naam die schrijver Multatuli (Eduard Douwes Dekker) ooit bedacht voor Nederlands-Indië. De tentoonstelling gaat over de opkomst van het gedrukte boek in de periode 1816-1957. In de vitrines liggen bijzondere en zeldzame drukwerken uit die periode.

Na de kolonisatie van Indonesië in 1816 kreeg het gedrukte boek steeds meer invloed, maar dat had twee kanten. De eerste boeken waren afkomstig van de overheid en van zendelingen die daarmee hun invloed in de archipel wilden versterken. Vanaf eind 19^e eeuw begonnen Indonesiërs ook zelf pamfletten te drukken, vaak met teksten die tegen de Nederlandse overheersing propageerden en die aantonen dat het verlangen naar een vrij Indonesië al lang voor de Indonesische revolutie onder de bevolking leefde.

 

Boombast

Indonesië bestaat uit 17.508 eilanden, in 1816 werden er nog ongeveer 700 verschillende talen en dialecten gesproken, er bestonden diverse schriftsoorten. In de eerste zaal van de tentoonstelling liggen handschriften die laten zien hoe de boekcultuur was vóórdat de Nederlanders kwamen. Het oudste manuscript, een zogenaamde pustaha, bevat informatie over rituelen en wetten, ze werden door priesters gebruikt om de toekomst te voorspellen. De letters zijn in verticale rijen in het Bataks onder elkaar geschreven. Het manuscript bevat veel illustraties en ligt opengeslagen op een pagina met tekeningen van springende kippetjes.

Nederland zag de productie van boeken en pamfletten van de Indonesiërs met lede ogen aan. Daarom werd in de jaren dertig van de 20^ste eeuw begonnen met een reizende bibliotheek, een Nederlands-koloniaal initiatief om het boekenaanbod aan de Indonesiërs te beheersen. Deze bibliotheek zorgde ervoor dat er schoolboeken en boeken voor ontspanning kwamen op plaatsen waar geen boekwinkels waren.

 

Racisme

Er bestonden twee verschillenden wetboeken: een voor inlanders en een voor de Indo-Europeanen. Ook in prentenboeken voor kinderen kwamen racisme en discriminatie voor. De lesboeken waren vaak door tekenaars geïllustreerd die nog nooit in Indonesië geweest waren, de Indonesiërs kregen soms een veel te donkere huid. Op het oer-Nederlandse leesplankje uit 1930 werd de B van bok in de Indonesische versie de B van baboe, de Indonesische kinderoppas die bijna ieder Nederlandse gezin in dienst had. De keurig nette kinderen op het leesplankje heetten Gijs en Jaap en waren blank. Het ‘Nieuw Indisch ABC’ uit 1925 werd aangepast aan de koloniale maatschappij en richtte zich op het Nederlands(-Indische) kind. Het boek vermeldt: ‘M is de manga zo sappig en zoet’ en: ‘N is een neger die zwart ziet als roet’. Er is ook een ‘Nederlands-Indonesisch oorlogsspel’ uit 1903 op de tentoonstelling te vinden. Als op een soort ganzenbordspel ga je door de Atjehoorlog heen, in 99 stappen.

 

De Gelaarsde Kat

Op een geprivilegieerde groep na, kregen Indonesische kinderen geen Nederlandstalig onderwijs. Zij leerden Maleis. Dat was niet alleen praktisch, maar ook een politieke keuze. Er waren te weinig leraren, maar ook leefde het idee dat de scheiding in taal duidelijk maakte wie de heersende partij was. De beheersing van het Nederlands was een machts- en prestigekwestie. Men vond dat het leren van de Nederlandse taal toegang tot westerse kennis en recente ontwikkelingen in de wereldpolitiek gaf en daarmee zou de onafhankelijkheid binnen handbereik kunnen komen.

Er kwamen leesboeken in het Maleis, zoals ‘De Gelaarsde Kat’ en ‘Odysseus’. Daarnaast leerden Indonesische kinderen over Hollandse klederdracht, alsof dat voor hen belangrijk was. In 1928 wordt het Bahasia Indonesia (een vorm van Maleis) uitgeroepen tot de taal van een mogelijk onafhankelijk Indonesië.

Vanaf het moment dat in Nederland de Tweede Wereldoorlog uitbreekt, is er geen contact meer mogelijk tussen de kolonie en Nederland. In het toenmalig Nederlands-Indië verscheen nog wel ontspanningslectuur in het Nederlands, voor degenen die de ellende even wilden vergeten. Na 1957 kwamen alle Nederlandse uitgeverijen in Indonesische handen terecht.

 

‘Gordel van papier’ t/m zondag 25 februari in Huis van het Boek. Meer informatie www.huisvanhetboek.nl

 

 

 

The Fashionweek The Hague

 

Couture op catwalk en op straat

 

The Fashionweek The Hague manifesteert zich met unieke ontwerpen van bekende en beginnende modeontwerpers in onder meer Hotel Des Indes en op het Lange Voorhout, en sluit af met een modeshow in Amare.

 

Door Margreet Hofland voor Den Haag Centraal

 

“We kijken ernaar uit om modetalenten in Den Haag te presenteren,” zegt Allan Vos, organisator van The Fashionweek The Hague (TFW), vanaf 4 oktober. “Ik ben er ook dit jaar weer ontzettend trots op dat we het voor elkaar hebben gekregen om nieuw maar ook bewezen talent een podium te bieden. Op de mooiste plekjes in de stad laten we zien dat kunst en mode dicht bij elkaar staan. Deze keer is er extra aandacht voor ‘designermade’ mode: ambachtelijke en met de hand gemaakte couture.”

The Fashionweek bestaat sinds 2019 en is inmiddels uitgegroeid tot een spraakmakend evenement. Ook dit najaar staat de Hofstad weer een aantal dagen in het teken van de mode. Naast verschillende tentoonstellingen zijn er modeshows, workshops en een designwedstrijd en is er een etalageroute uitgezet. “Hoogtepunten zijn presentaties van talenten als Studio Hiem, Bas Kosters, C’est Jeanne en Ilona Simons, de winnaar van The Fashionweek Talent Award 2022.”

 

‘Fashion On Escher’

Het Lange Voorhout is deze keer een van de trekpleisters. De officiële openingsshow zal donderdag 5 oktober plaatsvinden op een catwalk in Hotel Des Indes. Drie ontwerpers, Katie Tubbing, Studio Hiem en Janne van Wezel, tonen tijdens deze ‘Fashion On Escher’-modeshow hun nieuwste collecties, geïnspireerd door de beroemde kunstenaar. De ontwerpen van Tubbing staan bekend om het gebruik van kant en borduursels en 3D-technieken. Patrick Hiemstra van Studio Hiem maakt ontwerpen die zich kenmerken door het heridentificeren van gender, hij maakt gebruik van extravagante volumes. Van Wezel houdt ervan te experimenteren met collages, ze haalt hier nieuwe vormen en silhouetten uit.

Na afloop van de openingsmodeshow kunnen bezoekers op de eerste verdieping van Des Indes het werk van jonge talenten bekijken. “Het gaat om unieke ontwerpen die conceptueel, doordacht, niet trendvolgend maar trendsettend zijn, met aandacht voor het ambacht, het handwerk en de duurzaamheid. Inclusieve en sustainable ontwerpers brengen samen de toekomst van mode tijdens The Fashionweek,” aldus Vos.

 

Glazen containers

Op het schelpenpad wordt de modetentoonstelling ‘Lange Voor Haute Couture’ opgesteld. In glazen containers worden ontwerpen van Bas Kosters, Michelangelo Winklaar, Louise Noordam en Jimmy Paul geëxposeerd. Bezoekers kunnen de ontwerpen dan van heel dichtbij bekijken. Op deze locatie wordt ook een pop-upatelier neergezet, waar extra aandacht is voor duurzaamheid, het ambacht en couturetechnieken als borduren. Het publiek wordt uitgenodigd mee te werken aan een bijzonder couturestuk. Vos: “De tentoonstelling van couture op het Lange Voorhout is net als de modeshow in Hotel Des Indes uniek. Ik kijk er zelf erg naar uit.”

Samen met Dutch Fashion Embassy, een stichting die de Fashionweek initieert, organiseert The Fashionweek elk jaar een competitie voor nieuw modetalent. Twaalf geselecteerde deelnemers presenteren hun ontwerpen op vrijdag 6 oktober tijdens de modeshow in Amare. De winnende ontwerper ontvangt naast een geldbedrag de mogelijkheid om volgend jaar tijdens TFW 2024 een modecollectie te showen. Oud-winnares Simons toont dit jaar een nieuwe collectie waarin ze speelt met elementen als hoe mannelijke streetwear eruit zou moeten zien en hoe mannen zich in de wereld zouden kunnen presenteren.

 

‘The Fashionweek Den Haag’, woensdag 4 oktober tot en met zondag 8 oktober. Meer informatie en tickets voor de modeshow: www.thefashionweek.nl

 

 

‘Iemand van tachtig kan ook talent hebben’

 

Het tienjarige jubileum van kunstbeurs Art The Hague in de Fokker Terminal wordt gevierd met het thema ‘talent’. Het werk van Sarah Maple is een belangrijke trekpleister.

Door Margreet Hofland voor Den Haag Centraal

“Wij willen met het gekozen thema ‘talent’ terug naar de basis, naar de kwaliteit van de kunst zelf,” zegt Axel Lemmens, directeur Art The Hague. Hij omschrijft het evenement Art The Hague als een eigenzinnige kunstbeurs voor hedendaagse kunst, bedoeld voor kunstliefhebbers en verzamelaars. Nog tot en met zondag wordt het kunstminnende publiek van Den Haag voor de tiende keer naar Fokker Terminal gelokt, waar 48 galeries exposeren met werk van hun beste kunstenaars. Elk jaar wordt een ander thema gekozen, dit jaar is dat ‘talent’. Het werk van Sarah Maple staat centraal in de beeldcampagne van Art The Hague, ze heeft een eigen stand en zaterdag staat een meeting met haar op het programma.

Lemmens: “Als je het over kunst hebt, dan gaat het tegenwoordig heel vaak over politiek. Kunst moet blijkbaar iets zijn dat door anderen benoemd wordt, de kunstenaar moet man of juist vrouw zijn, wit of zwart of van een zekere leeftijd. Volgens mij moet kunst niet iets zijn dat van buitenaf bepaald wordt. De kunstenaar moet zélf kunnen bepalen waar zijn werk over gaat, niet iemand anders. Dat is juist het talent van de kunstenaar!”

 

Galeriehouder

“Wat is talent?” vervolgt Lemmens. “In elk geval houdt dat niet op als je ouder wordt, maar talent heeft wel begeleiding nodig en dat is precies wat een goede galeriehouder doet. Meestal wordt in de kunstwereld het woord talent gebruikt als het om een jonge kunstenaar gaat, maar op elke kunstbeurs is er inmiddels een sectie: ‘Rediscovery’: het herontdekken van verborgen talent. Een kunstenaar met talent hoeft niet perse jong te zijn, iemand van tachtig kan het ook hebben. Sarah Maple (1985) is een van die grote talenten. Ze komt uit Groot-Brittannië, ze is vrouw, half moslima en enorm feministisch, al die etiketjes kun je dus op haar plakken, maar ze bepaalt wél zelf wat ze doet. Daarnaast heeft ze een enorm gevoel voor humor.”

Sarah Maple maakt controversieel werk over identiteit, religie en het huidige politieke klimaat. Een van haar meest recente werken is ‘ Labour of Love’, een installatie met een statement over het moederschap, onbetaalde arbeid en het werk dat het feminisme nog te doen heeft. Ze noteerde elke voeding die ze aan haar baby gaf over een periode van drie maanden, dat bleek 650 keer te zijn. Van een foto van zichzelf en haar kind maakte ze 650 zeefdrukken. Elke zeefdruk is uniek bewerkt en nu te zien op de beurs.

 

Nachtburgemeester

Lemmens: “De opening van Art The Hague zal door Pat Smith, de nachtburgemeester van Den Haag, verricht worden. Hij gaat in op de vraag wat men in den Haag van kunst vindt en zal al rondlopend vragen stellen aan publiek en galeriehouders, daar wordt dan een podcast van gemaakt.”

Elke dag is er een ander programma, donderdag is er een symposium met voetballers, een beroep waar talent ook een grote rol speelt. “Je kunt als voetballer veel aanleg hebben, maar alleen daarmee red je het niet. Als voetballer niet, maar ook niet als kunstenaar. Beroepsvoetballer Joos van Barneveld komt vertellen hoe hij Street Art kunstenaar werd, nadat hij werd afgekeurd voor het voetballen. Hij doet het waanzinnig goed. Onder de naam Digital Does heeft hij inmiddels 350.000 volgers op Instagram. Hij staat ook met zijn werk op de beurs.”

Francis Boeke een Amsterdamse galeriehoudster gaat op het terras van de beurs bijzondere mensen interviewen. Vragen die ze aan haar gasten zal stellen zijn: Wat is talent voor jou? Hoe herken je talent? Is talent maakbaar en heeft het een houdbaarheidsdatum?  “En dat alles met een glas wijn erbij,” besluit Lemmens.

 

‘Art The Hague’ t/m zondag 8 oktober, Fokker Teminal. Meer informatie www.artthehague.nl