Savery, een meester in het observeren

 Roelant Savery werd onder meer bekend met zijn schilderijen van de uitgestorven dodo. Met zijn bloemstillevens was hij een pionier in de Nederlandse schilderkunst.

 

 

‘Roelant Savery (1578-1639) was een alleskunner in de kunst’, schrijft Ariane van Suchtelen, conservator van het Mauritshuis. De tentoonstelling ‘Roelant Savery’s wonderlijke wereld’ toont uiteenlopende onderwerpen, soms in verschillende stijlen geschilderd. Het is iets dat opvalt tijdens het kijken naar zijn werk. De kunstenaar is een geweldige tekenaar met geheel eigen anekdotische typeringen, maar zijn werk doet hier en daar ook denken aan dat van collega-kunstenaars als Pieter Bruegel de Oude en Hieronymus Bosch. Wellicht zal het verblijf van de schilder aan het Habsburgse hof van keizer Rudolf II (1652-1712) in Praag daar invloed op hebben gehad. De keizer was een groot liefhebber van de Vlaamse kunstschilder Bruegel, dat was wellicht ook een van de redenen dat hij Savery uitnodigde om voor hem te komen werken.

 

Dodo

Savery werd middenin de Tachtigjarige Oorlog geboren in Kortrijk (West-Vlaanderen). Op de vlucht voor de Spanjaarden kwam hij met zijn familie in Haarlem terecht, drie jaar later verhuisden ze naar Amsterdam. Roelant Savery leerde het schildersvak van zijn oudere broer en werd al op jonge leeftijd in Praag ontboden. Ruim tien jaar - van 1603 tot 1613 - werkte hij in opdracht van keizer Rudolf. Ongetwijfeld zal het turbulente leven aan het hof een enorme indruk op de jonge kunstenaar hebben gemaakt. Hij ontmoette er de belangrijkste kunstenaars en wetenschappers van zijn tijd. De keizer was een verwoed verzamelaar, hij had een dierentuin met duizenden exotische dieren en volières met uitheemse vogels. In zijn rariteitenkabinet bewaarde keizer Rudolf opgezette exemplaren en fossielen. De inmiddels uitgestorven dodo uit zijn verzameling komt veelvuldig voor op de schilderijen van Savery, velen zagen de vogel zo voor de eerste keer.

 

Tuinen

Een ander specialisme van Savery was het schilderen van bloemen. In 1603, waarschijnlijk vlak voor zijn vertrek naar Praag, schilderde hij ‘Bloemstuk met twee hagedissen’, dat nu bekend staat als een van de eerste zelfstandig geschilderde bloemstillevens uit de Nederlandse kunstgeschiedenis. Pas daarna werden bloemstillevens populair. In de tuinen van keizer Rudolf vond Savery alle bloemen die hij zich kon wensen. Hij maakte een aantal schilderijen met tientallen verschillende soorten en voegde insecten en vogels toe. De bloemen zouden nooit tegelijkertijd kunnen bloeien en de dieren zouden onmogelijk met elkaar samen kunnen zijn, maar die artistieke vrijheid stond de schilder zichzelf toe.

 

Watervallen

Keizer Rudolf gaf Savery de opdracht om het landschap van Tirol vast te leggen en zo begon zijn ontdekkingsreis door de bergen. Savery trok er met zijn schetsboekje op uit om alles wat hij zag te tekenen. Hij was een meester in het observeren. Met krijt tekende hij watervallen, bomen en rotsen, om zijn schetsen later in het atelier uit te werken. Deze directe observatie van de natuur was een nieuw fenomeen in die tijd.

De schilder zette graag menselijke figuurtjes in zijn werk, ook wel om de grootsheid van de natuur te benadrukken. Hij was een van de eersten die mensen tekende zonder dat zij voor hem poseerden en gaf hen weer in hun dagelijkse bestaan. De inwoners van Praag werden buiten op straat, ongemerkt en meestal van achteren door hem getekend, om hun priemende ogen te ontwijken. In de kantlijn maakte hij aantekeningen over de kleuren van hun kleding om dat later in zijn schilderijen te verwerken.

 

Orpheus

Drie jaar na zijn terugkeer in Nederland betrok Savery een woning in Utrecht waar hij zelf een bloementuin aanlegde en waar ook collega-schilders graag kwamen tekenen. Hij legde zich toe op bloemstillevens en fantasielandschappen. Op ‘Antieke ruïnes in een gefantaseerd landschap’ zien we overblijfselen uit de oudheid, waartussen kleine figuren hun vee hoeden. In de verte glijden droomachtige schepen over het blauwe water. Ook het thema ‘Orpheus en de dieren’ komt vaak terug in zijn werk, het lijkt een excuus om zoveel mogelijk dieren samen in één schilderij bij elkaar te kunnen zetten. Op bijna al zijn dierstukken zijn paarden te vinden, vaak geïdealiseerd. Op ‘Twee paarden en twee stalknechten’ heeft het witte paard lange krullende manen tot op de grond, de raspaarden zien er elegant maar onwerkelijk uit.

De laatste jaren van zijn leven kreeg Savery als gevolg van zijn alcoholverslaving, mentale problemen. In benevelde toestand ondertekende hij valse schuldbekentenissen. In 1638 hij ging failliet en een jaar later stierf hij.

 

‘Roelant Savery’s wonderlijke wereld’ tot en met zondag 19 mei in het Mauritshuis. Meer informatie www.mauritshuis.nl

 

Er zijn meer foto’s op te vragen via pressoffice@mauritshuis.nl