Oorlogsgeweld
en straatbeelden vastgelegd door vrouwen
Het
Nationaal Archief heeft zo’n vijftien miljoen foto’s in de collectie, waarvan
er 200 in de tentoonstelling ‘Pioniers - Fotografie
door vrouwen’ te zien zijn. Sinds de uitvinding van de fotografie in 1839 waren
vrouwen actief als fotograaf, toch trokken hun foto’s minder belangstelling dan
die van hun mannelijke collega’s. De originele afdrukken van foto’s van 43
vrouwen uit de hele wereld worden nu in het Nationaal Archief geëxposeerd.
Het
kan bijna niet anders dan dat de tentoonstelling begint met foto’s van de
Haagse Alexine Tinne (1835-1869) die in een herenhuis aan het Lange Voorhout
woonde. We zien onder meer een foto van haar bediende die haar hond in bedwang
houdt. Tinne ontwikkelde zich als een ware pionier, in 1862 reisde ze als
eerste Westerse vrouw naar Centraal-Afrika. Daarna trok ze door de Sahara, waar
ze omkwam na een aanval door Toearegs. Ze werd gedood met twee houwen van een
zwaard en een geweerschot.
Gelukkig
liep het niet met alle vrouwelijke pioniers slecht af. Augusta Curiel (1873-1937)
runde samen met haar zus Anna een fotostudio in Paramaribo en bracht de
Surinaamse cultuur in beeld, ze maakte foto’s in opdracht van het koloniale
bestuur en in 1929 werd ze hofleverancier voor het Koninklijk Huis.
Taboe
In
de jaren twintig van de vorige eeuw ontdekten vrouwen de fotografie als nieuw
artistiek medium, ze fotografeerden straattaferelen en andere alledaagse
onderwerpen. Germaine Krull maakte in 1930 een sfeervolle foto van een smalle
steeg met wasgoed in Marseille, een mooi tijdsbeeld. Margaret Bourke-White fotografeerde
voor Life Magazine en werd een van de bekendste fotojournalisten van de
Verenigde Staten. Ze bracht onder meer de armoede van de crisisjaren onder de
aandacht. Haar foto ‘You have seen their faces’ (1936) laat haar betrokkenheid
zien bij de gebrekkige omstandigheden in Louisiana.
Na
de eerste wereldoorlog nam de vraag naar foto’s toe, maar vrouwelijke
fotografen bleven nog steeds in de minderheid. Eve Arnold uit de Sovjet-Unie bracht
onderwerpen in beeld die tot dan toe taboe waren, zoals in 1966 foto’s van psychiatrische
inrichtingen en kinderen in een crèche in Rusland. Een deel van haar reportages
verscheen in Nederland in het tijdschrift Avenue.
Onderdrukte
vrouwen in Afghanistan werden het onderwerp van meerdere vrouwelijke fotografen
uit de zeventiger jaren, waarbij het soms lang duurde voordat de foto’s het
publiek bereikten. In die jaren stak ook het feminisme haar kop op. In 1974
publiceerde Abigail Heyman (1942-2013) een foto van zichzelf terwijl ze een
abortus onderging. Tussen haar gespreide benen door zien we de arts die met zijn
medische schaar klaar staat om toe te slaan. ‘Nothing
made me feel more like a sex object than going through an abortion alone’,
schreef ze.
Soldaatje
Een
ander heftig thema dat in de tentoonstelling wordt uitgelicht, is de oorlog. De
foto’s van Christine Spengler (1945) zijn indrukwekkend en aangrijpend. Ze wilde
laten zien welke mensen door het oorlogsgeweld geraakt werden. Op een van haar
foto’s zien we een jongen uit Belfast, Noord-Ierland. Hij houdt iets vast dat
op een wapen lijkt, richt het op de toeschouwer en lacht trots, op de achtergrond
staan militairen met echte wapens. Misschien speelt hij ‘soldaatje’?
Ook
zijn er foto’s van de burgeroorlog in Nicaragua (1979), de guerrillastrijd in
Cambodja met een foto van een jongetje naast zijn dode vader (1975), Zuid-Vietnamese
soldaten die een guerrillastrijder ondervragen (1962) en vluchtende burgers in
West-Beiroet (1982). Geweld was altijd al een onderdeel van de mensheid, foto’s
uit Oekraïne en de Gazastrook ontbreken nog.
De
Nederlandse Emmy Andriesse (1914-1953) fotografeerde in 1944 de hongerwinter:
broodmagere kinderen met een pannetje op weg naar de gaarkeuken, de voeten van
een vrouw, één in een pantoffel en één in een schoen, met opgezette enkels door
hongeroedeem. Na de oorlog maakte ze een serie ontroerende foto’s van
straatmeisjes uit Amsterdam. ‘Andriesse had oog voor de schoonheid van het
alledaagse’, vermeldt een van de bijschriften.
De
tentoonstelling eindigt met straatfoto’s: glazenwassers in Manhattan, dolle
meiden op Coney Island, rellen bij het huwelijk van Beatrix en Claus. Vaak
zeggen beelden meer dan woorden.
‘Pioniers
- Fotografie door vrouwen’ t/m
zondag 30 juni 2024 in het Nationaal Archief. Meer informatie www.nationaalarchief.nl
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
Laat hier uw reactie achter.