Veranderend onderwijs zichtbaar in expositie

 Artikel in Den Haag Centraal van 13 april 2023

Fotomuseum Den Haag maakte een tentoonstelling over 150 jaar onderwijs. Een ode aan de leerling met herkenbare situaties en herinneringen aan de schooltijd.

 

Wie herinnert zich zijn eigen schooltijd niet? Het is een periode vol met onzekerheden, ontluikende liefdes en vriendschappen voor het leven, een onvergetelijke tijd waarin je op zoek bent naar jezelf en naar jouw plek op de sociale ladder. Niet zelden is de school belangrijker dan het gezin, maar pestgedrag kan ook je toekomst verwoesten en je voor altijd met een minderwaardigheidsgevoel opzadelen.

Het Fotomuseum Den Haag maakte de tentoonstelling ‘School – Verliefd, verveeld, verslapen’, een fotografische reis door 150 jaar onderwijs. Voor velen zal het een feest van herkenning zijn, voor anderen een pijnlijke herinnering aan een moeilijke tijd. De expositie is in thema’s verdeeld en zo is goed te zien hoe de relatie tussen docent en leerling in de loop der jaren veranderd is. Op oudere foto’s zien we kinderen met een ernstige, soms zelfs angstige blik in de ogen. Op latere foto’s is de afstand tussen leraar en leerling minder groot, de leraar heeft zich verplaatst van vóór naar middenin in de klas. Tafels staan niet meer achter elkaar in rijen, maar in andere opstellingen.

 

Klappen

Aan het begin van de tentoonstelling hangen drie zwartwit foto’s uit 1961 met een jongetje dat in de hoek staat, aanvankelijk met het gezicht naar de muur, op de laatste foto hartstochtelijk huilend. Het meest shockerend is misschien nog wel dat een vrouw - misschien de juf - er destijds foto’s van maakte. Ook de foto van een eerste schooldag in 1955 straalt niet bepaald vrolijkheid uit. Kinderen houden hun moeders stevig vast, het moment van afscheid nadert onverbiddelijk. Weer op een andere foto is op een bord te lezen dat de school dicht is omdat de kolen op zijn. Haveloze kinderen poseren in 1917 bij een school in een woonwagen. Lezen leerde je met ‘Aap-Noot-Mies’ en zat je niet stil dan kreeg je klappen in je handpalm met een liniaal.

De tekst naast een foto van de Reichsschule in Valkenburg is bijna onvoorstelbaar. Van 1942 tot 1944 werden daar Nederlandse jongens opgeleid tot de toekomstige bestuurlijke en militaire elite van het Derde Rijk. Omdat hun ouders lid van ‘de foute partij’ waren, werden ze op hun oude school gepest en konden ze naar deze nationaalsocialistische school. De selectie was zwaar, leerlingen moesten goede cijfers hebben en lichamelijk sterk zijn, ze moesten daarnaast voldoen aan alle kenmerken van het Arische ras. Toen de geallieerden in september 1944 richting Limburg trokken, werden deze leerlingen naar Duitsland geëvacueerd waar ze loopgraven moesten bouwen of naar het front gestuurd werden.

Haagse scholen

Praktisch onderwijs was vroeger normaler en vaak moest je op je 12^e al werken. Er zijn meisjes gefotografeerd in de keuken van de huishoudschool, jongens sleutelen aan motoren of leren hoe ze vissersnetten moeten maken. Inmiddels is er veel veranderd. Krijt is vervangen door het digibord, het leitje door de laptop. Jongens mogen breien, meisjes leren techniek.

Haagse scholen zijn goed vertegenwoordigd. Er is een foto van een school aan het Alberteimsplein In Spoorwijk waar kleuters in 1929 een maaltijd krijgen voorgeschoteld. Opvallend is een foto van de Zuidwalschool, een openluchtschool in Den Haag, waar de leerlingen buiten op het dak les krijgen. De architect was Dienst Plaatselijke Werken. Er is een foto van de gymnastiekles op het Rijnland Lyceum. Wie herinnert zich niet de angst om als laatste  gekozen te worden in het team?

Raimond Wouda fotografeerde scholen door heel Nederland, waaronder in 2006 het Haagse Segbroekcollege. Hij fotografeerde leerlingen buiten het klaslokaal met de camera op een hoog statief. Opvallend is de vrolijkheid van de leerlingen en de intimiteit waarmee ze zo dicht mogelijk bij elkaar kruipen.

Op recente foto’s wordt duidelijk hoe moeilijk het voor leerlingen in coronatijd was. Christian van der Kooy fotografeerde het Sweelinckplein in mei 2020, scholieren zitten in kleine groepjes op het gras en houden zo contact met elkaar. Uit diezelfde tijd zien we ook een foto van een meisje, alleen achter een laptop. School is onmisbaar voor de sociale ontwikkeling van een kind.

 

‘School – Verliefd, verveeld, verslapen’  t/m zondag 6 augustus in Fotomuseum De Haag. Meer informatie www.fotomuseumdenhaag.nl

 

 

 

‘De schoonheid van de kunst is mijn laatste antwoord’

 Artikel in Den Haag Centraal van 27 april 2023

Aat Verhoog presenteert zijn laatste tentoonstelling. Het is een ode aan de vrouw, gegoten in de vorm van de hoofse liefde.

Kunstenaar Aat Verhoog wordt dit jaar negentig. De oude meester is nog steeds een imposante verschijning. Met zijn witte haardos en zijn felblauwe ogen weet hij de vrouwen nog altijd om zijn vinger te winden. Zijn allercharmantste handkus vertegenwoordigt een ander tijdperk, op zijn schilderijen spelen vrouwen de hoofdrol, als personen uit een tijd van de hoofse liefde, een vorm van verfijnde liefsdesbeweging.

Verhoog komt uit een familie van aannemers en bouwers, hij was voorbestemd om naar de Hogere Technische School (HTS) te gaan, zijn vader had hem zelfs al ingeschreven. De HTS zat toen nog in een gebouw aan de Prinsessegracht, naast de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten (KABK). Toen hij die eerste dag in de rij stond te wachten om zich aan te melden, viel hem op dat in zíjn rij alleen jongens stonden, de leuke meiden stonden bij ingang van de KABK. Hij veranderde snel van rij en werd naar huis gestuurd om een map tekeningen op te halen. “Tekenen deed ik al mijn hele leven, dus dat was geen probleem,” zegt hij. Hij werd onmiddellijk aangenomen.

 

Beatrix

Het werk van Verhoog heeft iets dromerigs, hij wil vooral een sfeer neerzetten en schildert als de oude meesters, zijn onderwerpen zijn figuratief en de vrouw is favoriet. De figuren op zijn schilderijen reageren op elkaar. In de jaren zestig hield hij zich vast aan de realistische stijl die tegen de stroom in ging, want die jaren stonden toch vooral in het teken van het experiment en de abstractie.

Zijn werk werd gewaardeerd tot in het koninklijk huis. “Toen prinses Beatrix achttien werd, is mij gevraagd of ik ter gelegenheid daarvan haar portret wilde schilderen, natuurlijk zei ik ja. Er volgde een eerste kennismaking, waarbij ik haar adviseerde om geen jurk met een dwarsstreepje aan te trekken, want dat maakt dikker. Een lengtestreep maakt slanker, zei ik nog. Beatrix was toen een beetje aan de mollige kant. Ik werd de volgende dag afgebeld,” vertelt hij.

 

Westerik

“Ik kom uit de school van Co Westerik, dat mag duidelijk zijn. Dat realisme van hem, dat boeit me, maar je moet er toch je eigen ding in vinden. Ik ben geen fijnschilder. Ik heb niets met het geduldig uitpluizen van elk dingetje. Een ingewikkelde voorstelling waar verschillende afbeeldingen in elkaar schuiven, dát boeit mij.”

Zijn grote voorbeelden zijn de Italiaanse schilders Caravaggio en Rafaël, die de kunst kenden om van verschillende voorstellingen één geheel te maken.

Schrijfster Justine le Clercq opent de tentoonstelling van haar vader met een performance die raakt tot diep in het hart. Vader en dochter waren niet altijd ‘on speaking terms’, haar jeugd speelde zich af in een tijd van overmatig drinkende kunstenaars, maar nu raakt ze precies de kern. Ze legt uit waarom haar vader koos voor figuratieve kunst in een tijd waarin abstracte kunst de norm was en richt het woord tot haar vader. ‘Het moest hier gebeuren in Pulchri al biljartend, beschonken, gooiend met bier/ Omdat jullie kunstenaars allemaal iets vonden, allemaal iets anders vonden/ Van de kunsten en waar het heen moest/ Jij zei, het moet niet naar rode vierkantjes, niet naar zwarte lijnen/ Jij zei: maak mij niet wijs dat een rood vierkant iets is wat ons bezighoudt/ Een vierkant maakt immers niks mee/ Er is pas een verhaal als er een ander is.’

Achter de schilderijen van Aat Verhoog zit wel degelijk een achtergrond die Justine le Clercq haarscherp verwoordt. De oorlog heeft ook bij haar vader de nodige littekens achtergelaten. Hij is een van de laatste iconen die daarover kan meepraten. ‘Er was al die tijd voor jou maar één antwoord/ dat je zocht achter ieder gezicht dat zich laafde aan je naam/ Zou jij mij verraden in een oorlog?/ En in het antwoord moest je leven/ Papa, hoe baker je de ontluistering?/ De schoonheid van de kunst/ De schoonheid van de kunst, zeg jij/ De schoonheid van de kunst, zeg jij, is mijn laatste antwoord.’

 

Aat Verhoog, ‘Laatste tentoonstelling deel II’ t/m zondag 14 mei in Pulchri studio. Meer informatie www.pulchri.nl.