Het onverwachte inspireert

Artikel Pulchriblad augustus 2020

Aus Greidanus had net zo goed schilder kunnen worden. Hij vindt dat je als regisseur met dezelfde begrippen te maken hebt.

Alsof je een sprookjesboek openslaat. Dat gevoel overvalt je als je bij acteur/regisseur Aus Greidanus senior (1950) op bezoek gaat. Drie jaar geleden verhuisde hij vanuit Den Haag naar het dorpje Holysloot, even boven Amsterdam. Smalle paden waarop je moet uitwijken voor tegenliggers voeren door uitgestrekte weilanden met grazende schapen en rondscharrelende eenden naar de boerderij waar hij woont, samen met actrice Saskia Mees. “Ik ken hier iedereen,” zegt hij. “Dat is iets anders dan wanneer je in de stad leeft en iedereen joú kent.” Het is een van de redenen waarom hij naar het platteland verhuisde: de anonimiteit en de weldadige rust.

Wat niet iedereen weet is dat Greidanus naast het acteren ook schildert en tekent. In december 2020 exposeert hij in de Klinkenbergzalen I en II van Pulchri Studio.

“Het begon ooit met affiches voor Toneelgroep de Appel die daarvóór altijd door Jan Bons gemaakt werden. Ze waren prachtig, maar toen de subsidie minder werd en we moesten bezuinigen, ben ik ze zelf gaan maken. Het was in de periode dat ik Erik Vos opvolgde als artistiek leider van het Appeltheater. In die zin pakte het ook wel goed uit omdat ik een heel andere kant op ging en de affiches ook in een heel andere stijl waren.”

Van de affiches bestaan geen originele exemplaren omdat Greidanus ze op de computer maakte. Ze zijn er alleen nog in aparte gedeeltes die hij eerst afzonderlijk schilderde en later samengevoegde. Op foto’s ervan is te zien dat hij zijn eigen stijl toen al gevonden had, verwant aan die van kunstschilders Corneille en Lucebert.

 

Hondenmasker

“De manier waarop ik schilder, bestaat uit twee werelden. Ik wilde weten hoe de oude schilders met olieverf werkten, laag over laag, dus dat ben ik op paneel gaan uitproberen. Ik gebruik ook wel gladde, uit zee aangespoelde stukken hout. Daarnaast werk ik op papier met verschillende technieken door elkaar: waterverf, gouache en krijt, dat werk is veel minder realistisch.”

Zijn tekeningen doen denken aan theaterscenes: twee vrolijke dames die op hoge stoeltjes met elkaar converseren, een vrouw die praat met een hondenmasker op een stokje. Het plezier straalt er van af. Greidanus laat een olieverfschilderij zien dat hij maakte toen hij nog op de toneelschool zat, zijn oudste schilderij. Ook dit is typisch een toneelscène: een vrouw in een donker bos met een knuffelbeer in haar hand, ze leunt op een stok, donker water weerspiegelt haar gestalte. Er is ruimte voor de toeschouwer om zelf in te vullen wat er gebeurt. Op een ander werk praat een vrouw met een vogel. Ze zit op een muurtje, haar voet bengelt in het water. De stijl van Greidanus is niet geschoold, maar daardoor ook niet belemmerd door opgelegde regels.

“Als ik me erin had verdiept zou mijn talent als schilder wellicht naar boven gekomen zijn, eerder nog dan het acteren. Ik was heel springerig. Omdat mijn vader in de theaterwereld zat, kwam ik daar al vroeg mee in aanraking, het schilderen bleef een hobby. Maar spijt heb ik nooit gehad. Je hebt als regisseur eigenlijk toch met dezelfde zaken te maken: contrasten, de vlakverdeling, kleurschakeringen, leugen en waarheid, het figuratieve of non-figuratieve, je kunt die begrippen zo verplaatsen naar mis-en-scènes.”

Nachtwacht

“Mijn stelling is dat het onverwachte of niet-kloppende inspireert. Net als in het theater.” Op dat moment kijkt hij naar de vloer en zegt: “Hè … wat is dat nou?” Door de indringende intonatie lijkt het werkelijk even alsof er een enorm beest over de vloer van de kamer kruipt, maar het is de acteur Greidanus die wil laten zien dat het opvalt als je in een gesprek opeens iets anders doet dan verwacht.

“Dat is precies wat kunstenaars doen. Ze zorgen ervoor dat er iets niet klopt. Daar ga je dan over nadenken. Dat moet het doel van een kunstenaar zijn, zowel in taal als in beeld. Goede voorbeelden daarvan zijn Van Gogh en Picasso. Ze laten de toeschouwer op een andere manier naar de werkelijkheid kijken. Het gekke is, op het moment dat het publiek dat gaat begrijpen, ben je het eigenlijk alweer kwijt.”

Greidanus noemt Rembrandt. “De Nachtwacht. Om een groep mensen zó te schilderen. De overdreven belichting, zo’n meisje dat er opeens tussen staat, dat onverwachte! Het is zó levendig. Maar voor mij is Picasso toch wel het ultieme voorbeeld. In het begin laat hij zien dat hij prachtig realistisch kan schilderen en dan gaat hij opeens een vrouwenportret met twee ogen aan dezelfde kant maken. Neem de Guernica, hij raakt daarin de essentie van de waanzin en de gruwel van de oorlog. Als je dat met gewone ogen schildert dan kan je het niet vangen. Het is nu zoveel meer geworden.”

Aus Greidanus is ook een groot bewonderaar van de gebroeders Van Eijck. “Daar is het weer als het ware de bevrediging van de behoefte aan schoonheid en perfectie. Het zijn ook de kleuren, de naïeve kant, de verstilling, daar heb ik wel iets mee. Als stroming vind ik de Dada heel inspirerend. Ik vind het één van de meest intrigerende kunstvormen, ook als theatermaker. Het is een unieke manier om anders naar iets te kijken.”

 Postbode

Het zijn periodes dat Greidanus schildert, niet elke dag. Voor olieverf moet je rust hebben, vindt hij. “Tekenen gaan sneller. Als je iets hebt gezien of een emotie hebt, kun je dat direct op het papier gooien, dat is een kortere weg tussen mijn verbeelding en de tekening. Het is soms wel moeilijk om alle creatieve schoteltjes in de lucht te houden, ik heb ook nog mijn andere werk. Vroeger toen ik die grote marathonvoorstellingen deed, kon ik ook wel ‘s nacht gaan schilderen als ik geïnspireerd raakte door een tekst. Toen ik bezig was met Tantalus heb ik een hele serie over Helena gemaakt.”

Greidanus zit middenin de opnames van een nieuwe tv-serie met de titel ‘Swanenburg’, die naar verwachting aan het einde van dit jaar op NPO1 wordt uitgezonden en waarin hij de directeur van een groot bedrijf speelt die op een bijzonder manier aan zijn einde komt. Hij vertelt erover en kijkt door het raam naar buiten waar je in de verte de vlakke horizon ziet met daarboven een dreigende lucht. De postbode die voor het huis stopt, steekt amicaal zijn hand op en stapt uit zijn auto om een pakje af te leveren. Het zou zomaar het begin van een spannende serie kunnen zijn. Of misschien een schilderij.

 Aus Greidanus, van 28 novmber t/m 4 januari in Klinkenbergzalen I en II