Vrolijke Nana’s dansen verdriet weg

 Artikel in Den Haag Centraal van 10 oktober 2019

De kleurige, rondborstige vrouwenbeelden van Niki de Saint Phalle verbloemen veel leed. Er is nu een overzichtstentoonstelling in museum Beelden aan Zee.

In Beelden aan Zee is tot maart 2020 is in Scheveningen een expositie met de vrolijke Nana’s van kunstenares Niki de Saint Phalle (1930 -2002) te zien. Het museum viert zijn 25-jarig jubileum met de expositie ‘Niki de Saint Phalle aan Zee’.

De grote zaal die geheel met haar werk is ingericht, doet aan als een speeltuin vol met kleurige beelden. Toch schuilt er ook veel leed achter die vrolijkheid. Niki de Saint Phalle was mooi, als fotomodel sierde ze de covers van Vogue en Life. Pas later werd bekend dat ze vanaf haar elfde was misbruikt door haar vader.

Ze was negentien toen ze in het geheim trouwde en drieëntwintig toen ze werd opgenomen in een psychiatrische kliniek. Op haar dertigste was ze weer gescheiden, de twee kinderen bleven achter bij haar man. Daarna kreeg ze een relatie met de beroemde kunstenaar Jean Tinguely (1925 – 1991), die haar vaak ontrouw was.

“Haar kunst was een poging om zichzelf te genezen,” zegt Bloum Cardenas de kleindochter van De Saint Phalle tijdens de opening in Beelden aan Zee. “Ze begon in haar eerste werk met veel agressie. Daarna wilde ze vreugde brengen, maar er was ook altijd een donkere kant. ’Vrijheid’ is het sleutelwoord voor al haar werk.”

Cardenas doelt op de beginperiode van De Saint Phalle die in 1963 de zogenaamde ‘schietschilderijen’ maakte, een performance waarbij ze publiek uitnodigde. Ze vulde plastic zakjes met verf, bevestigde deze op schilderijen en bedekte het geheel met gips. Vervolgens schoot ze de zakjes met een geweer stuk. De verf gutste eruit, als bloed. Ze zei daarover: “Ik schiet op papa, alle mannen, mijn broer, de maatschappij, de kerk, de school, mijn familie, mijn moeder.” Ze zag dat mannen de macht hadden en verzette zich daar fel tegen.

Op de tentoonstelling staat ook een van de grote vrouwenbeelden die ze maakte vlak na haar ‘schietschilderijen’. ‘De Bruid uit de droom van Miss Haversham’ uit 1964 is versierd met plastic baby’s en beestjes die wit geschilderd zijn. Het is een protest tegen de typische vrouwenrollen.

Hon

Daarna brak een betere periode aan. De Saint Phalle begon met het maken van haar Nana’s: grote, rondborstige en vaak zwangere vrouwen in felle kleuren, die sprongen, dansten en blij waren. Het waren levenslustige heldinnen, soms zo groot als gebouwen. Het werk sloot goed aan bij de hippiebeweging uit de jaren zestig. In 1966 maakte ze de liggende ‘Hon’ in het Museum voor Moderne Kunst in Stockholm, een beeld van 28 meter lang en zes meter hoog, waarbij de ingang zich tussen de gespreide benen van de Nana bevond en een melkbar in een van de borsten.

De ‘Giardino dei Tarocchi’, een tuin met beelden in Italië, is haar levenswerk. Het is een project dat gebaseerd is op tarotkaarten. Niki de Saint Phalle maakte voor elke kaart uit het spel een beeld. Ze was er twintig jaar mee bezig en woonde zelf zeven jaar in een van haar beelden. Het was voor haar een terugkeer naar haar kindertijd die ze het liefst zou willen herschrijven en vrolijker maken.

Langs de wanden in de zaal van het museum liggen tekeningen in vitrines, die op het eerste gezicht lijken op zogenaamde ‘droedels’: tekeningen die je gedachteloos maakt zonder een duidelijk doel, krabbels die vanuit het onderbewuste komen. Misschien zijn ze ooit zo ontstaan, maar Niki de Saint Phalle heeft met haar rijke fantasie en haar vrolijke beelden een onuitwisbare plek veroverd in de geschiedenis van de kunst.

‘Niki de Saint Phalle aan Zee’ museum Beelden aan Zee, tot 1 maart 2020. Meer info www.beeldenaanzee.nl