De droomvrouwen van Mucha

Artikel uit Den Haag Centraal van 10 februari 2022

Aan het einde van de negentiende eeuw werden de affiches van Alphonse Mucha letterlijk van de Parijse muren en aanplakzuilen gerukt. Nu zijn ze te zien in Kunstmuseum Den Haag.

Op vrijwel elke meisjesslaapkamer was in de jaren zestig wel een poster van de Tsjechische kunstenaar Alphonse Mucha (1860-1939) te vinden. Ruim een halve eeuw nadat zijn affiches overal in Parijs hingen, waren ze opnieuw een rage. De hippies in San Francisco en later ook in de rest van Europa vonden de posters naadloos aansluiten bij hun flowerpowerbeweging.

Door kunstcritici werd Mucha niet als kunstenaar beschouwd, niet in zijn eigen tijd en ook niet in de zestiger jaren. Op kunstacademies werd minachtend over hem gesproken. Mucha zou niet meer dan een illustrator zijn en zijn werk werd kitscherig gevonden. De erkenning kwam pas later. Nu wordt hij in Kunstmuseum Den Haag geëerd met de tentoonstelling ‘Alphonse Mucha, Art Nouveau in Parijs’.

 

Sensueel

Het duurt even om te ontrafelen waarom de vrouwen van Mucha zo’n onweerstaanbare aantrekkingskracht hebben. Hun halfnaakte lichamen welven zich in sierlijke bochten, maar de afbeeldingen zijn nooit vulgair, de tekeningen doen eerder aan hoofse voorstellingen uit de middeleeuwen denken. De vrouwen kijken dromerig, hier en daar een tikje sensueel. Lange weelderige lokken waaieren in golven rond het hoofd, mondhoeken krullen veelzeggend omhoog. Mucha tekende zeker geen vrouwen uit het dagelijkse leven, die toen met zedig bedekte haren over straat gingen.

De tijd was niet gunstig voor Mucha. Net na de eeuwwisseling trokken kubisten en expressionisten de aandacht, daarna waren er alleen nog de gruwelen van de eerste wereldoorlog. Zijn lieflijke tekeningen pasten daar niet in. Of juist wel?

 

Lieflijk

Het begon allemaal in het Parijs van 1894. Een grote foto toont het atelier van Mucha, waar hij tussen palmenbladeren in een typisch en overdadig interieur uit de belle époque zit, een aantrekkelijke man met een dikke bos haar en een korte verzorgde baard. Het wilde, zeker in het begin, niet lukken met Mucha als kunstenaar. Het verhaal gaat dat hij als illustrator bij een drukker werkte en als enige op kerstavond nog laat aanwezig was, toen er een haastklus binnenkwam. Er moest met spoed een affiche komen om een optreden van de beroemde actrice Sarah Bernhardt in het theaterstuk Gismonda aan te kondigen. De affiche die hij binnen enkele dagen maakte, was smal en twee meter hoog en maakte zoveel indruk, dat het publiek ze met scheermessen van de reclameborden afsneed om ze mee naar huis te nemen. Parijs was onmiddellijk in de ban van de pastelkleurige posters, die zo anders waren dan de felgekleurde affiches van Toulouse-Lautrec. ‘De goddelijke Sarah’ zelf was er zo blij mee, dat ze Mucha direct een contract aanbood.

De nieuwe stijl Art Nouveau - in Nederland slaoliestijl genoemd - was geboren, een benaming waar Mucha zelf een hekel aan had. ‘Kunst is niet ‘nieuw’ maar tijdloos’, vond hij.

 

Vakkennis

Mucha was een meester in de tekenkunst, de planten en bloemen die zijn vrouwen omringen, zijn met vaardige hand getekend. Prachtige pasteltinten, omlijnd met donkere inktlijnen, zorgen voor kleurexplosies van roze naar donkerrood, van zeegroen naar turquoise. De litho’s hebben een sterke dramatische kracht, Mucha zou met zijn werk zomaar een nazaat van de schilders Botticelli en Fra Filippo Lippi uit het begin van de Italiaanse renaissance kunnen zijn.

Ook technisch moet Mucha een vakman zijn geweest. Er zijn op de tentoonstelling diverse originele potloodtekeningen en ontwerpen in zwartwit te zien, de kleuren voor zijn litho’s werden door hem persoonlijk op aparte lithostenen aangegeven. Dat is bijzonder knap, als je naar de zachte vervagende tinten in gezicht en hals kijkt, die zich na enkele drukken samenvoegen tot een tere huidskleur. De affiches waren te groot voor één lithosteen en werden dus in twee delen gedrukt. Wie goed kijkt ziet in het midden een dunne scheidingslijn.

 

Glas

De laatste zaal in het museum toont op welke manier Mucha invloed had op de hippiebeweging in San

Francisco. De vrouwen van Mucha waren de inspiratie voor platenhoezen en concertposters van bands als Martha & The Vandellas, The Rolling Stones en Pink Floyd. De affiches in psychedelische stijl kregen felle kleuren als paarsachtig roze, knalgeel en oranje, verwijzend naar de roes van LSD. De beroemde muziekimpresario Bill Graham liet een hele serie posters in die stijl ontwerpen. Het was een comeback waar Mucha zelf nooit over gedroomd zal hebben en die hij misschien ook niet geapprecieerd had.

Een mooie toevoeging aan de tentoonstelling is een serie kleurrijk glas met bloemmotieven uit de eigen collectie van het museum.

 

Alphonse Mucha, ‘Art Nouveau in Parijs’. T/m zondag 3 juli in Kunstmuseum Den Haag.