Wereldberoemd in eigen land

 Artikel Den Haag Centraal 15 oktober 2020

Anders Zorn schilderde poëtische Zweedse landschappen. Zijn portretten zijn het resultaat van scherpe observaties en technische perfectie.

“Anders Zorn is de Zweedse Jozef Israëls,” zegt Frouke van Dijke, conservator van het Kunstmuseum. “Wat Israëls voor ons betekent, is Zorn voor Zweden, ze zijn beiden wereldberoemd in eigen land. Als de tentoonstelling hierna doorreist naar het Nationalmuseum in Stockholm zal deze daar de titel ‘Zorn, a Swedish Superstar’ dragen, dat zegt al genoeg. Hier in het Kunstmuseum heet de tentoonstelling ‘Anders Zorn, De Zweedse idylle’.”   

In zijn eigen tijd is kunstschilder Anders Zorn (1860-1920) bekend tot ver over de grenzen. Hij krijgt regelmatig portretopdrachten van het Zweedse koningshuis, maar schildert ook voor de elite in de rest van Europa en vereeuwigt verschillende presidenten van de Verenigde Staten. Zijn vrije werk laat het idyllische Scandinavische leven zien: romantische landschappen met helder noordelijk licht dat weerkaatst op kabbelend water waarin onschuldige naakten pootjebaden. De schilderijen en aquarellen zijn stuk voor stuk lofzangen op het Zweedse landschap. Zijn stijl met de losse toetsen en heldere kleuren ligt dicht bij het impressionisme. Niet vernieuwend, maar wel virtuoos.

 

Folklore

Anders Zorn groeit op in armoede, maar wordt uiteindelijk puissant rijk. Hij ontpopt zich al snel als een kosmopoliet. Na zijn opleiding aan de kunstacademie reist hij jarenlang door Europa en verblijft hij afwisselend in Londen en Parijs. Op de wereldtentoonstelling van Parijs in 1889 breekt hij door als ‘plein-air’ kunstenaar. Hij begeeft zich in high society-kringen, waar ook zijn portretten al snel opvallen. In alle eerlijkheid geeft hij zijn modellen weer, precies zoals hij hen ziet, af en toe met wat toegevoegde glamour. Zijn ‘Zelfportret in rood’ uit 1915 is één van de topstukken van de tentoonstelling. Zorn zet zichzelf neer als een corpulente zelfbewuste man, op het arrogante af. Een dandy in een opvallend rood kostuum en groene das, sigaret in de hand, een man van de wereld. Op de achtergrond zien we het interieur van een houten blokhut.

Oorspronkelijk komt Zorn uit Mora, een kleine plaats in de streek Dalarna (Zweden). Als hij in 1896 terugkeert in zijn geboortestad vindt hij daar het landelijke leven dat hij tijdens zijn omzwervingen altijd gemist heeft. Mora is precies zoals Zweden in zijn ogen zou moeten zijn, met veel tradities, prachtige natuur en midzomernachtfeesten. Hij heeft een fascinatie voor folklore en doet zijn best om die in zijn geboorteplaats te behouden, maar wil zich tegelijkertijd geen enkele luxe ontzeggen. Hij laat een groot houten huis bouwen door lokale ambachtsmensen en met traditionele materialen, maar wel met de nieuwste snufjes. Daarmee past hij goed in zijn tijd. De heersende moraal aan het einde van de negentiende eeuw bestaat uit een zoektocht naar het pure en idyllische, maar tegelijkertijd uit het omarmen van de moderne tijd en het profiteren van wat die te bieden heeft. Zorn wil terug naar het boerenleven, maar is ook de schilder van presidenten en koningen.

 

Zwaard

Benno Tempel, directeur van het Kunstmuseum is heel blij met het feit dat deze tentoonstelling door kon gaan. “Zorn is een van mijn favoriete kunstenaars uit de negentiende eeuw,” zegt hij. “Het is precies honderd jaar geleden dat hij overleed en we zijn hier al een hele tijd mee bezig. Met deze tentoonstelling hopen we weer meer bezoekers binnen te halen. We zitten nu ongeveer op dertig procent van wat er normaal komt. Dat is natuurlijk extreem veel minder. We gaan 2020 niet goed afsluiten, maar in 2021 hopen we dat met steun van de gemeente weer wél te doen. Er zijn helaas plannen om bij de grotere instellingen zoals het Kunstmuseum geld weg te halen, ten gunste van de kleinere culturele instellingen. Als dat doorgaat, zitten we volgend jaar met een enorm tekort. Dat zal dan in de komende jaren doorwerken. Er hangt een soort zwaard boven ons dat ons niet zal onthoofden, maar wel flink kan verwonden.”

De onbezorgde arcadische wereld van Zorn lijkt voorlopig een onbereikbaar Utopia waar we op dit moment allemaal naar terug verlangen.

 

‘Anders Zorn, De Zweedse idylle’ in Kunstmuseum Den Haag t/m 31 januari 2021. Meer informatie www.kunstmuseum.nl