Sculpturen van organza en fluweel

 Artikel Den Haag Centraal september 2022 door Margreet Hofland

Met stevige stoffen modelleerde couturier Balanciaga zijn ontwerpen. Hij gaf vrouwen bewegingsvrijheid, zijn jurken waren voor elk soort lichaam.

Om de persoon Cristóbal Balenciaga (1895-1972, Baskenland, Spanje) hangt een wolk van mysterie. De beroemde couturier was in zijn jonge jaren een man met een broeierige schoonheid, donker gepommadeerd haar en sprekende ogen. Hij had ongetwijfeld veel aanbidsters, maar bleef zijn leven lang trouw aan zakenpartner Wladzio d’Attainville, een relatie die hij voor de buitenwereld geheim hield. De schuchtere Balenciaga gaf nauwelijks interviews en bespiedde het winkelend publiek in zijn modehuis het liefst ongezien door een kijkgat.

‘Meesterlijk zwart’, heet de Balenciaga-tentoonstelling in het Kunstmuseum, een herhaling van de tentoonstelling ‘l’Oeuvre au noir’ in 2017 in Palais Galliera, het modemuseum van Parijs. De titel refereert aan de voorliefde van Balenciaga voor zwart. Het aristocratische zwart was in Spanje al sinds de zestiende eeuw een voorrecht van de adel. De kostbare kleur werd door hen gedragen als symbool van rijkdom, vaak samen met de spierwitte molensteenkraag, die zich als een krans van welvaart om hun nek plooide. Zwart symboliseerde macht en status, in 1516 arriveerde de toekomstige keizer Karel V geheel in het zwart gekleed aan het hof van Castilië.

 

Contouren

De ontwerpen van Balenciaga hebben weinig te maken met de ‘Little black dress’ van Chanel en Givenchy. Zíjn jurken golven, draaien en vibreren als weelderige sculpturen, als negatieven van marmeren beelden. De stevige stoffen zijn hier en daar geborduurd met pailletten, zwarte git-parels, kant en veren, een subtiel spel spelend met licht en schaduw. Nooit zitten zijn jurken ongemakkelijk, er is altijd ruimte tussen lichaam en stof. ‘Een vrouw hoeft niet perfect of mooi te zijn om mijn jurken te dragen, de jurk zal dat allemaal voor haar doen’, is een van zijn uitspraken.

De kledingstukken van Balenciaga bieden bewegingsvrijheid. In een tijd waarin de getailleerde New Look van Christian Dior het modebeeld domineert, zoekt hij juist naar andere contouren. Hij geeft een nieuwe betekenis aan de vrouwelijke vormen en elimineert de taille, waardoor er andere silhouetten ontstaan. Als een tovenaar speelt hij met crêpe, organza en fluweel. Af en toe voegt hij een witte bontkraag of een randje roze kralen toe. Zijn jurken worden vanaf het allereerste begin met zwarte stof op de pop gemodelleerd en niet met het crèmekleurige ongebleekte katoen waar de meeste ontwerpers gebruik van maken.

Harpers Bazaar schreef in 1938 ‘Het zwart is zo zwart dat het als een klap aankomt. Een zwaar, Spaans, bijna fluweelachtig zwart, als een nacht zonder sterren; elk ander zwart komt bijna grijs over’. Onder de clientèle van Balenciaga bevonden zich onder meer Grace Kelly, Marlène Dietrich en Greta Garbo,

 

Sprookje

Het leven van de jonge Balenciaga klinkt als een sprookje. Zijn moeder is een naaister, die na de dood van haar man alleen nog zwart draagt. Ze maakt jurken voor de Marquesa de Casa Torres en neemt haar zoon mee. De twaalfjarige Cristóbal mag bij de markiezin in de kast kijken, hij is diep onder de indruk en vraagt of hij óók een jurk voor haar mag maken. Ze geeft hem de stof en hij maakt zijn eerste ontwerp. Via haar gaat Cristóbal datzelfde jaar in de leer bij Casa Gómez in de mondaine badplaats San Sebastián en in 1917 opent hij daar zijn eerste modehuis.

In 2021 draagt realytister Kim Kardashian een ontwerp uit de collectie van Demna –creatief directeur van het huis Balenciaga – op het Met Gala, het jaarlijkse bal van het Metropolitan Art Museum in New York. Ze is van top tot teen in het zwart gehuld met laarzen en een gezichtsmasker. Balenciaga is still alive.

 

‘Meesterlijk zwart’ t/m zondag 5 maart 2023 in het Kunstmuseum. Meer informatie www.kunstmuseum.nl